Hester Volten van het RIVM was op 18 januari te gast bij Hollandse Luchten in Haarlem om ons meer te vertellen over het verband tussen luchtkwaliteit en gezondheid. Haar presentatie is onderaan dit artikel te vinden. Omdat je in die presentatie al veel informatie terug kunt vinden, geven we in dit verslag vooral de informatie die ter plaatse ter sprake kwam.
De meetgroep in Haarlem is eind december begonnen met het bepalen van de locaties van ongeveer 15 fijnstofsensoren. Deze meten fijnstof tot 2,5 micrometer in de grootte (PM2.5). Daarnaast zijn er in Haarlem al veel stikstofdioxide (NO2) meetpunten via de Actie Meten Luchtkwaliteit Haarlem. Hoge gehaltes van fijnstof en stikstofdioxide zijn niet goed voor de luchtkwaliteit. Wat deze stoffen zijn en wat de definities zijn, vind je in de presentatie onderaan, of op de website De atlas van de leefomgeving.
Het RIVM is een onderzoeksinstituut en werkt voor verschillende overheden. Zij doen onderzoek in opdracht van overheden en geven advies. Het RIVM kan niet zelf beleid bepalen. In Hollandse Luchten is Hester aanwezig in opdracht van de provincie Noord-Holland. Zij zijn de opdrachtgever van Hollandse Luchten. Daarnaast is Annabel Thomas aanwezig, zij is hier namens Waag Futurelab. Waag Futurelab is de uitvoerende partij van Hollandse Luchten. Ook de gemeente Haarlem is vertegenwoordigd door beleidsmedewerker Marc Plantaz. Marc Plantaz heeft Hollandse Luchten naar Haarlem gehaald en er zo voor gezorgd dat Haarlemmers zelf de locaties van een aantal sensoren mogen bepalen.
Kun je luchtkwaliteit zien?
Luchtkwaliteit en de slachtoffers van slechte luchtkwaliteit, kun je niet zien, zegt Hester. Als iemand ziek wordt door een slechte luchtkwaliteit gaat het vaker over de ziekte die iemand heeft, dan waardoor het komt. Ziektes zoals astma en COPD kunnen verergerd worden door een slechte luchtkwaliteit. De meeste slachtoffers van een slechte luchtkwaliteit krijgen last van hun hart. Voor een individu is echter moeilijk te bewijzen wat de rol van de luchtkwaliteit daarin is. Voor de bevolking als geheel hebben we wel statistische bewijzen. Gemiddeld genomen kosten gezondheidsklachten door luchtkwaliteit Nederlanders 12 maanden van hun leven.Maar de zonsondergangen dan? vraagt iemand in de zaal. Kun je daarbij geen fijnstof zien? Inderdaad, vertelt Hester, bij een zonsondergang kun je fijnstof in de lucht soms zien. De lucht wordt dan mooi rood. Denk maar aan de momenten dat er veel Sahara zand in de lucht zit. Dan zie je het fijne zand soms op je auto of op de vensterbank. Het verstrooit ook de lichtdeeltjes in de lucht, waardoor je een hele mooie zonsondergang ziet.
Luchtvervuiling zorgt er ook voor dat mist makkelijker ontstaat. Daarom was er vroeger vaker mist dan nu: de luchtkwaliteit is de afgelopen jaren sterk verbeterd.
Ultrafijnstof
Onze SODAQ AIR sensoren meten een bepaalde soort fijnstof, namelijk PM2.5. Wat fijnstof PM2.5 is, en hoe dat anders is dan fijnstof PM10 of ultrafijnstof, kun je terugvinden in de presentatie van Hester. Deze staat onderaan dit artikel. Voor PM2.5 en PM10 zijn er Europese regels. Maar voor ultrafijnstof is er nog geen meetverplichting. Een hele duidelijke uitleg van het hoe en waarom daarvan vind je op de website van het RIVM.
Helpen bomen tegen luchtvervuiling?
Een vraag die niet in de presentatie terugkomt en vaak gesteld wordt is: ‘helpt groen tegen luchtvervuiling?’ Het antwoord van Hester is dat bomen en de natuur juist last hebben van luchtvervuiling. Wat verwarrend kan zijn, is dat nieuwsberichten vaak spreken over lucht in verband met CO2 en de opwarming van de aarde. Het klopt dat bomen en groen CO2 uit de lucht halen. Echter is CO2 bij de concentraties die normaal gesproken in de lucht voorkomen, geen giftige stof. Het is daarom geen onderdeel van de luchtkwaliteit.
Voorop staat dat het altijd een goed idee is om meer bomen en groen in de stad te hebben. Groen is goed tegen oververhitting en heeft een positief effect op de mentale gezondheid. Ook neemt groen veel regenwater op en is daardoor goed tegen wateroverlast. Groen werkt echter niet tegen luchtverontreiniging. Bomen kunnen er zelfs voor zorgen dat stikstofdioxide en fijnstof langer blijven hangen op een plek. Hier is veel onderzoek naar gedaan. Lees meer over groen en de luchtkwaliteit op de website van de GGD.
CO2, NO2 en PM2.5
Wat betekenen al die afkortingen? En wat is wat? De stoffen en gassen die belangrijk zijn voor luchtkwaliteit en gezondheid worden uitgelicht in de presentatie. Meer informatie over NO2, de wetenschappelijke naam van stikstofdioxide, en PM2.5, de wetenschappelijke naam voor een soort fijnstof, vind je op de website Atlas van de leefomgeving.
CO2, of koolstofdioxide is een ander gas. Dit gas komt veel in het nieuws, omdat het een broeikasgas is. Dit betekent dat het effect heeft op de opwarming van de aarde (het broeikaseffect). Meer informatie over broeikasgassen vind je op de website van het KNMI.
EU-waarden en WHO-waarden
Wat zijn nu precies de EU-grenswaarden? En wat is het verschil tussen EU-waarden en WHO-waarden met betrekking tot luchtkwaliteit? Hester legt uit: EU-grenswaarden zijn de waarden waar landen zich wettelijk aan moeten houden. Als zij dat niet doen, krijgen zij uiteindelijk een boete. De WHO-waarden zijn waarden van de Wereldgezondheidsorganisatie. Deze kunnen bijna niet laag genoeg zijn, want fijnstof is vrijwel altijd slecht voor de gezondheid.
EU-regelgeving zorgt voor een gezondere leefomgeving. Dankzij de maatregelen van de Europese Unie is er nu bijvoorbeeld geen zure regen meer. Dat komt vooral omdat er geen zwavel meer in brandstoffen zit. Dit levert inwoners van de EU gemiddeld zes gezonde levensjaren meer op. “Als iemand zich op een feestje afvraagt waarom de EU zin heeft, kun je hen dit uitleggen!” aldus Hester.
Het Schone Lucht Akkoord is een akkoord tussen het Rijk, provincies en een groot aantal gemeenten. Het doel van het Schone Lucht Akkoord is om de luchtkwaliteit in Nederland permanent te verbeteren. Ook is het akkoord gericht op gezondheid. Gemeenten die dit akkoord hebben getekend streven naar schonere lucht om gezondheidswinst te behalen. De gemeente Haarlem heeft het schone lucht akkoord getekend. Lees meer over het Schone Lucht Akkoord.
Let op! EU-waarden en WHO-waarden gaan beiden over jaargemiddelden. Het gaat dan om het gemiddelde dat voor fijnstof of stikstofdioxide wordt gemeten over een heel jaar.
Volgende bijeenkomsten in Haarlem
De meetgroep van Hollandse Luchten in Haarlem gaat nu aan de slag met de fijnstofsensoren van SODAQ AIR. Begin mei zal de eerste data-analyse van deze sensoren plaatsvinden. Tijdens deze bijeenkomst kunnen we nog geen conclusies trekken, maar we kunnen wel al aan de slag met de meetvragen en de data die we tot nu toe hebben verzameld. Tijdens de bijeenkomst krijgen we alvast wat meer gevoel voor wat er met de data kan. Bekijk de Hollandse Luchten agenda voor aankomende bijeenkomsten in Haarlem en andere meetgroepen.
Meetgroepen zijn natuurlijk ook altijd vrij om zelf bijeenkomsten te organiseren. Gebruik hiervoor het handboek en de activiteiten menukaart van Hollandse Luchten.