Op vrijdagmiddag 4 oktober organiseerden Waag Futurelab en Samen Meten (RIVM) vanuit het project Hollandse Luchten een bijeenkomst voor bewoners om meer te weten te komen over het verband tussen gezondheid en luchtkwaliteit en de rol van burgerwetenschapsdata daarbij. Kon je er niet bij zijn? Of wil je de informatie teruglezen? In dit artikel lees je de belangrijkste informatie van de bijeenkomst terug.
Bekijk de presentatieslides (download)
Luchtvervuiling: oorzaken & gezondheidseffecten
Het RIVM zet zich in voor een gezonde bevolking en een gezonde leefomgeving. Op het gebied van luchtkwaliteit en gezondheid deelt het RIVM kennis met overheden over welke stoffen er in de lucht zitten, waar deze vandaan komen, waar en hoeveel mensen deze stoffen inademen en wat het effect ervan is. Overheden kunnen met die kennis maatregelen nemen om de luchtkwaliteit te verbeteren en daarmee ook de gezondheid van mensen beschermen.
Er is al veel bekend over de effecten van fijnstof op de gezondheid van mensen. Bij langdurige blootstelling (jaren) is er meer risico op vroegtijdige sterfte, hart- en vaatziekten, COPD, astma en longkanker. Bij kortdurende blootstelling aan fijnstof (paar uur – dagen) is er een dagelijkse variatie van gezondheidsklachten, en meer medicijngebruik, ziekenhuisopnames en mensen die dood gaan aan hart- of ademhalingsproblemen. Langdurige blootstelling aan stikstofdioxide (NO2) geeft ook een groter risico op vroegtijdige sterfte en luchtwegklachten bij kinderen, terwijl kortdurende blootstelling in verband is gebracht met meer ziekenhuisopnames door hartklachten en ademhalingsproblemen. Als laatste hebben verhoogde concentraties van Ozon (O3) bewezen nadelige effecten op de luchtwegen en longen. Er is dus nog veel gezondheidswinst te behalen door schonere lucht (Bron: Gezondheidsraad 2018).
Het RIVM onderzoekt gezondheidseffecten op populatieniveau aan de hand van verschillende informatiebronnen. Op basis van de geregistreerde emissies, metingen van de luchtkwaliteit en modellen van de luchtkwaliteit komen ze tot een concentratie, waarna ze de blootstelling berekenen en die vervolgens verbinden aan gezondheidseffecten. Dit doen ze door milieu-epidemiologisch onderzoek naar het verband tussen de hoeveelheid stoffen in de lucht en de gezondheidseffecten voor grotere groepen. De gezondheidsuitkomsten worden daarna uitgedrukt in een risico.
Ook doet het RIVM onderzoek naar de gezondheidseffecten van verschillende vervuilende stoffen. Dit vindt voornamelijk in het laboratorium plaats, waarbij de stoffen in gecontroleerde systemen in de lucht worden gebracht zodat (long)cellen daaraan kunnen worden blootgesteld om het effect te bekijken. Zo is er bijvoorbeeld bij het RIVM een experimentele opstelling voor het meten van de schadelijkheid van houtrook; in de meest ideale situatie (gecontroleerde labkachel) en in meer realistische situaties.
Hoe kun je zelf onderzoek doen naar luchtkwaliteit en gezondheid?
Nu hebben de meeste mensen thuis geen laboratorium om in te experimenteren, maar als burgerwetenschapper kun je wel met een sensor fijnstofconcentraties meten. Op basis van je sensordata is niet eenduidig aan te geven wat dit betekent voor je gezondheid. Dat komt doordat effecten niet individueel te voorspellen zijn. Wel kun je een indicatie krijgen op basis van de luchtkwaliteitsindex. Dit is wat je ziet als je bij Luchtmeetnet kijkt hoe goed de luchtkwaliteit is. Deze geeft per uur aan in hoeverre de luchtkwaliteit gemiddeld van invloed is op gezondheid. Er wordt dan gekeken naar uurgemiddelde stikstofdioxide (zeg maar uitlaatgassen), ozon en fijnstofwaarden in microgrammen per kubieke meter. De hoogste van deze waarden bepaalt de luchtkwaliteitsindex van dat uur. Je kan dezelfde indeling van de fijnstofuurwaarden, PM2.5, gebruiken om een grof beeld te krijgen van wat de gemeten waarden van jouw sensor betekenen (zie de laatste kolom in Tabel 1. Hoe slechter de index is, hoe groter de kans dat een deel van de mensen in jouw buurt tijdelijke gezondheidsklachten hebben.
Samen Meten van het RIVM ontwikkelt een belevingsapp, waarbij in combinatie met lokale burgerwetenschapsdata verder onderzoek kan worden gedaan naar persoonlijke gezondheidsbeleving. In de belevingsapp kan een vragenlijst aan een locatie worden gekoppeld, zodat eventuele ingediende gezondheidsklachten naast de fijnstofdata gelegd kunnen worden. Doordat deelnemers zelf input kunnen geven op de vragenlijst, krijgt het RIVM een duidelijker beeld wat er precies speelt en hoe met beleid mogelijk gerichter op de klachten kan worden ingespeeld. Zo’n belevingsonderzoek werkt het beste als je een afgebakende tijdsperiode kiest, een duidelijk doel of vraag hebt, en als je deelnemers betrekt bij het opstellen van de vragenlijst.
Helaas is de belevingsapp nog niet beschikbaar voor gebruik in Hollandse Luchten, maar bij het RIVM zijn ze benieuwd of hier behoefte aan is en wat mensen willen onderzoeken in het kader van luchtkwaliteit en gezondheid. Daarom maken we tijdens de bijeenkomst ook een begin met het invullen van gezondheidslogboeken, een analoge versie van de belevingsapp. Naast de aanwezigen bij de bijeenkomst kunnen ook geïnteresseerde leden in Hollandse Luchten meedoen. Houd tussen nu en de eindbijeenkomst van jouw meetgroep twee weken lang je gezondheidsklachten bij in het logboek samen met de fijnstofmetingen en eventuele andere observaties. Hiervoor kan je je laten leiden door jouw meetvraag of een vraag in de buurt (zie ook slide 46 voor tips). Presenteer vervolgens op de eindbijeenkomst jouw bevindingen! Meld je aan voor de eindbijeenkomsten via de agenda en mail jouw contactpersoon als je wilt presenteren.
Meer informatie
Wil je lid worden? Meld je aan.
Blijf op de hoogte, meld je aan voor de nieuwsbrief.