Op dinsdag 31 oktober 2023 vond de tweede Hollandse Luchten data-analyse bijeenkomst in Zaanstad plaats. Tijdens deze bijeenkomst analyseerden bewoners, het RIVM en de gemeente Zaanstad de data van een jaar lang meten met de SODAQ AIR. Hieronder vind je het verslag van de avond. Daarnaast is er ook een beeldende samenvatting van de avond gemaakt door cartoonist Danibal.
De meetgroep vond in de data van de fijnstofsensoren een lokale autobrand, een fijnstofwolk van Saharazand en een smogalarm van het RIVM terug. Ook was er een klein maar significant verschil te zien in de metingen van sensoren ten noorden van de wijk Koog aan de Zaan ten opzichte van de metingen ten zuiden van de wijk bij omgekeerde windrichtingen. Dit kan wijzen op een fijnstofbron, maar is nog niet met zekerheid te zeggen omdat de sensoren nog niet gekalibreerd zijn. Over het algemeen is de luchtkwaliteit bij noordenwind het schoonst wanneer je kijkt naar alle meetpunten in Zaanstad in het afgelopen jaar. De gemeente Zaanstad is hard bezig om de luchtkwaliteit in haar gemeente te verbeteren door middel van het Actieplan Luchtkwaliteit. Hierbij sluit de gemeente aan op de ambities van het Schone Lucht Akkoord (SLA).
Bewoners José en Henk presenteerden hun onderzoek naar de data van Hollandse Luchten.
Hoe gedraagt fijnstof zich?
José wilde onderzoeken wat zij terug zou kunnen vinden over de lokale industrie in haar data (Afbeelding 1). Zij ontdekte hoe fijnstof zich gedraagt. “Het is als het ware een deken die over heel Nederland ligt”, zegt José. Eline, gezondheidsexpert van het RIVM, beaamt dat.
José kon de uitstoot van de Olam Cocoa (OFI)-fabriek niet terugvinden in haar data. Het zou kunnen dat het fijnstof door de hoge schoorsteen niet zo lokaal neerdaalt. Dan mengt het ook met andere bronnen van fijnstof in de lucht. Dit in tegenstelling tot de sterke cacao-geur die soms in de wijk te ruiken is. Uit de Hollandse Luchten data kunnen we op dit moment niet concluderen dat deze geur samengaat met extra fijnstof. Dit is positief voor de gezondheidsbeleving van de deelnemers in de wijk. Fijnstof is namelijk een van de schadelijkste stoffen wat betreft luchtvervuiling.
Fijnstof en normen
De aanwezigen discussiëren over de fijnstofdeken in relatie tot de normen van de WHO. Uit het onderzoek van Henk blijkt dat de fijnstofgemiddelden in Zaanstad onder de huidige EU-normen vallen, maar boven de WHO-advieswaarden uit 2021 (slide 13).
Dit is op bijna alle plekken in Nederland zo. Dit onderzoek van het RIVM beschrijft een scenario waarin een land als Nederland aan de WHO-normen kan voldoen. Dit vergt ingrijpende maatregelen. Daarnaast heb je ook niet overal controle over. Sven-Erik vertelt bijvoorbeeld over een autobrand in zijn straat een paar weken terug. Daarbij lag het uurgemiddelde van de fijnstofpiek boven de 250 microgram per kubieke meter (figuur 1).
Sensoren gebruiken om relatieve verschillen te onderzoeken
Vervolgens presenteert Henk zijn technische analyse over de data van de sensoren in Zaanstad. Hij presenteert een aantal grafieken waarbij blijkt dat de data van de Sensirion sensor die in onze SODAQ Airs zit, vooral correct is bij een luchtvochtigheid onder de 80% (slide 14). Dit klopt met de technische specificaties van de sensor. Henk vindt veel overeenkomsten tussen de sensoren en komt tot de conclusie dat de data nuttig is om relatieve verschillen te onderzoeken.
Henk wijst de aanwezigen erop dat de windrichting lang niet in heel Nederland gelijk is. Voor een analyse in Zaanstad kan je winddata gebruiken van twee officiële KNMI-stations; één in IJmuiden en één bij Schiphol. Deze twee stations laten echter regelmatig verschillende windrichtingen zien, en dit heeft effect op je analyse. Henk is daarom voorstander van een KNMI-station in Zaanstad. Daarnaast stelt hij dat er voor grondig brononderzoek nu niet genoeg sensoren in Zaanstad hangen. Om bijvoorbeeld de invloed van verkeer te onderzoeken, zou je sensoren of Palmesbuisjes langs de provinciale wegen N203 en N246 willen hangen.
De meetgroep bespreekt een gebeurtenis die in de nacht van 8 op 9 september plaatsvond in heel Nederland. Er trok toen een grote fijnstofwolk over vanuit het westen naar het zuidoosten van de Provincie Noord-Holland. Het RIVM heeft op dezelfde dag een smogalarm uitgegeven vanwege ozon en fijnstof (zie Afbeelding 3). Henk heeft een vermoeden dat deze wolk op zee is ontstaan. In de groep zijn meer voorbeelden gezien van fijnstofwolken die vanaf de Noordzee het land binnen stromen. Zou het kunnen dat dit door scheepvaart of boorplatformen wordt uitgestoten? Wouter, data-analist van het RIVM, zegt dat het waarschijnlijker is dat het via een grootschalige circulatiestroom is aangevoerd.
Het actieplan luchtkwaliteit
Dan presenteert Yvonne van de gemeente Zaanstad het actieplan luchtkwaliteit van de gemeente Zaanstad. Hier staan onder andere plannen in voor 0-emissieszones in het centrum van Zaandam, Wormerveer en Krommenie en een campagne voor bewustwording rondom houtstook. De aanwezigen denken mee over de manier waarop de gemeente dit soort maatregelen beter kan toelichten. De gemeente heeft ook al veel gedaan om de luchtkwaliteit te verbeteren; zo is er walstroom aangelegd voor riviercruises en andere schepen die Zaanstad aandoen en maakt de markt gebruik van vaste stroomaansluitingen waardoor er niet meer gewerkt hoeft te worden met dieselgeneratoren. Gemeente Zaanstad is aangesloten bij het Schone Lucht Akkoord.
Tot slot bespreken de aanwezigen of en hoe zij volgend jaar verder willen gaan met Hollandse Luchten. Het is belangrijk dat het project laagdrempelig is, zodat mensen gemakkelijk mee kunnen doen. Ook werd geopperd dat de gemeente ook een meetvraag kan onderzoeken waarmee zij de bewustwording rondom luchtkwaliteit zouden kunnen verbeteren. Hollandse Luchten zou ook meer laagdrempelige activiteiten kunnen aanbieden om zo diverse mensen aan zich te binden. Een idee voor de volgende bijeenkomst is om een excursie naar een meetpunt van het Luchtmeetnet te organiseren. Tot slot bespreken we nog dat er niet genoeg sensoren hangen om bepaalde vragen te onderzoeken, of dat de sensoren niet goed genoeg zijn voor de meetvragen die we willen beantwoorden. We hebben besloten dat meetgroep Zaanstad volgend jaar doorgaat met meten. Voornoemde zorgen kunnen dan worden meegenomen in het nieuwe meetplan.