foto Gerard Boukes

Luchtkwaliteit

Waarom meten we de luchtkwaliteit?

Elk jaar overlijden er ruim 12.000 mensen vroegtijdig door ongezonde lucht in Nederland. En elke dag belanden er meer dan 40 mensen met spoed in het ziekenhuis door luchtvervuiling. Niet alleen mensen met een longziekte worden ziek van ongezonde lucht, ook voor gezonde mensen is dit op de lange termijn schadelijk (bron Longfonds). Het belang van een gezonde leefomgeving wordt steeds duidelijker. Het besef dat luchtkwaliteit hier een belangrijke rol in speelt groeit daarom snel (bron Thema Schone Lucht, Atlas Leefomgeving).

Hollandse Luchten heeft als doel om bewustwording over luchtvervuiling te vergroten, door burgers de luchtkwaliteit zelf te laten meten en ze vervolgens handvatten te geven om bij te dragen aan een schonere lucht. Informatievoorziening over hoe te meten, de kwaliteit van de metingen en de interpretatie en betrouwbaarheid van data is hierbij van groot belang. Door de data verzameld in Hollandse Luchten, in combinatie met een groeiende kennis over luchtkwaliteit, worden burgers een andere gesprekspartner voor de overheid. Dit kan zorgen voor constructieve en slimmere oplossingen.

  Stikstofdioxide (NO2) Fijn stof (PM10) Fijn stof (PM2,5) Ultra Fijn stof (UFP) Roet (EC/BC)
Wat is het? Een gas. Verzamelnaam voor alle (stof)deeltjes in de lucht, kleiner dan 10 micrometer (μm). Fijnere fractie van fijn stof, kleiner dan 2,5 μm. Kleiner dan 0,1 μm. Elementair koolstof. Ontstaat bij samenklontering van ultra fijn stof.
Bronnen Met name wegverkeer en industrie. Wegverkeer, verbrandingsprocessen, veehouderijen en natuurlijke bronnen. Wegverkeer, verbrandingsprocessen en natuurlijke bronnen. Wegverkeer, verbrandingsprocessen, opstijgen/landen vliegtuigen. Met name wegverkeer.
Effecten Longirritatie, verminderde weerstand, infecties van de luchtwegen. Chronische blootstelling aan huidige NO2 niveaus leidt tot gemiddelde levensduurverkorting van 4 maanden. Chronische blootstelling aan de huidige niveaus van fijn stof leidt tot een gemiddelde levensduurverkorting van 9 maanden. Chronische blootstelling aan de huidige niveaus van fijn stof leidt tot een gemiddelde levensduurverkorting van 9 maanden. Bij blootstelling aan zeer hoge hoeveelheden ultrafijn stof, treden (tijdelijke) effecten op het systeem van hart en bloedvaten en het ademhalingssysteem op. Lange termijn effecten zijn nog onvoldoende bekend. Elke 0,5 μg roet per m3 lucht extra waar mensen langdurig bloot aan staan, leidt tot een levensduur verkorting van gemiddeld 3 maanden.
Normen Jaargemiddelde grenswaarde: 40 μg/m3. Uurgemiddelde grenswaarde van 200 μg/m3 mag niet meer dan 18 keer/jaar overschreden worden. Jaargemiddelde grenswaarde: 40 μg/m3. Etmaalgemiddelde: 50 μg/m3 mag niet >35 keer/jaar overschreden worden. Jaargemiddelde grenswaarde: 25 μg/m3. Vanaf 2020 is de grenswaarde 20 μm/m3. Er zijn voor ultrafijn stof geen wettelijke grenswaarden. Er zijn voor roet geen wettelijke grenswaarden.
Waarden in Nederland? Nederlands jaargemiddelde 2014: ruim 15 μg/m3. Randstad gemiddelde: 22-25 μg/m3. Langs hoofdwegennet en in drukke stedelijke straten: oplopend tot boven de norm van 40 μg/m3. De gemiddelde concentraties variëren voor PM10 tussen de 18 μg/m3 (Noord-Nederland) en 22 μg/m3 (grote steden en zuidelijke helft van Nederland). Voor PM2,5 de variëren concentraties tussen de 11 en 15 μg/m3. De gemiddelde waarde is ca. 12 μg/m3. Uurgemiddelde concentraties UFP liggen tussen de 5.000 en in extreme gevallen 100.000 deeltjes per cm3. De gemiddelde roetconcentratie in drukke straten is 1,5 -2,0 μg/m3, in stedelijk gebeid 0,9 -1,5 μg/m3 en in de gebieden buiten de steden 0,5 -1,0 μg/m3.
Eisen aan meting en onzekerheid Over een langere periode (enkele weken) gemiddeld, dient de onzekerheid niet boven de  10 μg/m3 te komen. Het is belangrijk om het daggemiddelde te bepalen en hogere (30-50 μg/m3) en lagere (10-20 μg/m3) daggemiddelden te kunnen onderscheiden. De PM2,5 concentraties zijn altijd iets lager dan die van PM10. De vereiste nauwkeurigheid is dan minimaal vergelijkbaar met die voor PM10. Omdat er geen eisen aan de concentraties ultrafijn stof worden gesteld zijn er ook geen eisen aan de kwaliteit van de metingen gesteld. Omdat er geen eisen aan de concentraties roet  worden gesteld zijn er ook geen eisen aan de kwaliteit van de metingen gesteld.

bron: https://www.samenmetenaanluchtkwaliteit.nl/stoffen

Wat betekenen de fijnstofmetingen voor de luchtkwaliteit?

Om te kunnen zeggen waneer de luchtkwaliteit slecht is hebben de GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) en het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) onderzoek gedaan naar de relatie tussen luchtkwaliteit en gezondheidseffecten. Dit onderzoek heeft geresulteerd in een luchtkwaliteitsindex voor Nederland. Deze resultaten staan in de tabel.

Gevoelige groepen krijgen daar eerder last van vergeleken met de overige bevolking. Het RIVM geeft als de luchtkwaliteitsindex slecht aangeeft onder bepaalde omstandigheden een waarschuwing voor smog af, die is bestemd voor gevoelige groepen. Als de luchtkwaliteit nog verder verslechterd, geeft het RIVM een smogalarm af dat geldt voor de gehele bevolking. Zie hiervoor de RIVM website over smog. Bij luchtwegklachten kunt u terecht bij de GGD of bij de huisarts.

Fijnstof is in principe altijd schadelijk (behalve misschien als het zeezout is), dus er is geen waarde aan te geven waarbij fijnstof geen schade kan berokkenen. Wel is het zo dat minder fijnstof minder schade toebrengt. Een verlaging van de hoeveelheid fijnstof is dus altijd winst. 

De normen voor de hoeveelheid fijnstof in de lucht worden bepaald door de Europese Unie. Er zijn normen voor jaargemiddelden en voor daggemiddelden (pieken). Voor fijnstof (PM10) mag het jaargemiddelde niet hoger zijn dan 40 μg/m3. Daarnaast mag het daggemiddelde jaarlijks maximaal 35 keer hoger zijn dan 50 μg/m3. Voor PM2.5 geldt een maximaal jaargemiddelde van 20 μg/m3. 

Voor de jaargemiddelden gaan we voor fijnstof in Nederland niet over de Europese norm heen, ook niet in regio IJmond. Vraag bijvoorbeeld op Luchtmeetnet rapportages over de jaargemiddelde dagwaarde van PM2.5 aan.