Hollandse Luchten | Fijnstof en gezondheid

Vanuit bewoners komen al een tijd vragen binnen over het koppelen van de meetdata vanuit de SODAQ AIR en Palmesbuisjes met gezondheidsklachten. In dit blog proberen we als data science werkgroep hier antwoord op te geven. Eerst geven we algemene informatie over luchtkwaliteit en gezondheid, waarvan een deel ook behandeld is bij de startbijeenkomsten. Daarna geven we een aantal tips om zelf gezondheid te meten en dit met meetdata te koppelen. Tenslotte geven we algemene tips om je gezondheid zo goed mogelijk te beschermen tegen luchtverontreinigende stoffen.

Gezondheid en luchtkwaliteit

Luchtvervuiling levert een belangrijke bijdrage aan ziekte en sterfte in Nederland. Astmapatiënten, kinderen en ouderen zijn extra gevoelig voor slechte luchtkwaliteit. Door het inademen van vervuilde lucht kunnen mensen zieker worden of zelfs eerder overlijden. Er kunnen luchtwegklachten ontstaan en erger worden. Ook hart- en vaatziektes kunnen verergeren. Luchtvervuiling kan longkanker veroorzaken en zou ook kunnen bijdragen aan het ontstaan van diabetes en misschien zelfs dementie. Ongeveer 3 % van de totale ziektelast wordt veroorzaakt door vervuilde lucht, dit is vergelijkbaar met de risico’s van overgewicht en te weinig beweging. Mensen in Nederland leven gemiddeld een jaar korter vanwege luchtverontreiniging.

De gezondheidseffecten van luchtvervuiling zijn bepaald door onderzoeken die voornamelijk keken naar acute klachten op dagen met hoge luchtvervuiling, en het volgen van de gezondheid en sterftecijfers van grote groepen mensen die in gebieden wonen met hoge luchtverontreiniging.

De belangrijkste vervuilende stoffen in de lucht zijn fijnstof, ozon en stikstofdioxide. Deze worden dus ook het meeste gemeten en berekend. Het is belangrijk om te onthouden dat er altijd een mengsel aan stoffen aanwezig is in de lucht. Bronnen zoals wegverkeer, houtstook en industrie stoten meerdere andere stoffen en gassen uit dan de drie belangrijkste. Deze verschillende stoffen hebben ook invloed op je gezondheid. Het is dus vaak het totale mengsel aan uitstoot wat zorgt voor gezondheidsklachten. Er is hierbij geen veilige grens, eigenlijk is elke vorm van luchtverontreiniging negatief voor de gezondheid. Maar hoe minder vervuiling, hoe minder negatieve gezondheidseffecten er te verwachten zijn.

Over het algemeen komt stikstofdioxide (NO2) vrij bij verbrandingsprocessen van fossiele brandstoffen, verreweg de grootste bron van stikstofdioxide in Nederland is wegverkeer. Stikstofdioxide wordt daarom gebruikt als marker voor de hoeveelheid luchtvervuiling die in totaal van wegverkeer komt. Stikstofdioxide is ook lokaal, dichtbij de weg is de concentratie hoog en deze neemt snel af zodra de afstand tot het wegverkeer toeneemt.

Fijnstof of Particulate Matter (PM) is een verzamelnaam voor alle deeltjes in de lucht die kleiner zijn dan een bepaalde diameter (bijvoorbeeld 2,5 micrometer voor PM2,5). De samenstelling van het fijnstof heeft een grote invloed op de gezondheidseffecten. Rondom industrie zullen hier bijvoorbeeld meer metalen in zitten, die een groter effect hebben op de gezondheid dan fijnstof waar vooral zeezout in zit. Ook polycyclische aromatisch koolwaterstoffen (PAK’s), die worden uitgestoten door onder andere industrie en het verbranden van hout, hebben een grote invloed op gezondheidsrisico’s.

Ultrafijnstof is nog kleiner dan fijnstof en wordt uitgestoten door auto’s, houtkachels, industrie en vliegtuigen. Deze deeltjes kunnen nog dieper in je longen terecht komen omdat ze zo klein zijn. Ze kunnen zelfs direct opgenomen worden in je bloed. Mogelijk is ultrafijnstof nog schadelijker voor de gezondheid dan fijnstof. Waar vliegtuigen relatief beperkt fijnstof uitstoten, is de uitstoot van ultrafijnstof juist erg groot. De SODAQ AIR sensoren kunnen geen ultrafijnstof meten. De fijnstofbijdrage van vliegtuigen kan daarom momenteel niet met sensoren gemeten worden.

Zelf onderzoeken: Sensordata en gezondheid

Met je eigen sensordata is het erg lastig om te bepalen wat luchtvervuiling voor je gezondheid betekent. Het is helaas niet mogelijk om persoonlijke gezondheidseffecten te duiden met je sensordata. Hier zijn meerdere redenen voor:

Gezondheidseffecten zijn niet individueel voorspelbaar, omdat deze effecten gaan om kansen op een effect of ziekte die uit de gegevens van grote groepen mensen zijn afgeleid.
Sensordata is minder precies en betrouwbaar dan de data die in dit soort gezondheidsonderzoeken gebruikt wordt.
De meetperiode is vaak te kort en/of onregelmatig om een betrouwbare gemiddelde blootstelling te bepalen.

Maar er zijn een aantal dingen die je wel kunt met de data. Hieronder leggen we uit waarvoor je jouw sensor data wel en niet goed kan gebruiken.

Jaargemiddelden in kaart brengen is complex

Richtlijnen van de EU en gezondheidskundige advieswaarden van de WHO zijn allemaal gebaseerd op jaargemiddelde concentraties. Deze gemiddelden zijn voor inzicht in gezondheid en luchtkwaliteit interessant. Dit heeft te maken met langdurige blootstelling. Als je eigen meetdata met deze grenzen wil vergelijken moet je dus een jaar lang op dezelfde plek meten en hieruit een jaargemiddelde bepalen. Als je consequent hogere gemiddelde waarden meet dan bij een andere sensor, is jouw blootstelling aan verontreinigde lucht waarschijnlijk hoger. De gemiddelde waarde die jouw sensor tot nu toe heeft gemeten kan je zelf berekenen of opzoeken in het Data Analyse Dashboard van Hollandse Luchten: Hollandse Luchten | Power BI

Wel is het belangrijk je te realiseren dat de betrouwbaarheid van citizen science sensoren lager is dan die van officiële meetstations en het eigenlijk niet mogelijk is een betrouwbaar absoluut jaargemiddelde af te leiden. De exacte waarde is dus moeilijk te duiden, maar bij sensoren van hetzelfde type kun je wel een inzicht opdoen over of er in jouw omgeving relatief meer of minder fijnstof is. Bekijk altijd meerdere sensoren in een gebied, zo neemt de betrouwbaarheid van je observaties toe. Ook helpt het om je data te vergelijken met die van officiële meetstations.

Ruimtelijke verdeling luchtkwaliteit

Sensormetingen zijn wel geschikt voor het onderzoeken van de ruimtelijke verdeling van de luchtkwaliteit. Je kunt bijvoorbeeld bepalen in welke straat de concentratie fijnstof altijd wat hoger is dan in de straten eromheen. Ook zijn sensoren handig in het weergeven van variaties in de tijd, bijvoorbeeld dat er elke woensdagavond een fijnstof wolk over komt. Ook extreme gebeurtenissen kunnen op sensoren worden gezien, zoals paasvuren of vuurwerk bij oud en nieuw. Door deze inzichten kun je keuzes maken die jouw gezondheid ten goede komen.

Logboek om gezondheidseffecten in kaart te brengen

Met een logboek kun je je gezondheid in kaart brengen in combinatie met de waarden van de sensor of andere observaties. Dit soort observaties zijn ook onmisbaar in het doen van bronbepaling. Door deze verschillende bronnen van informatie te verzamelen kun je verdere inzichten opbouwen over de luchtkwaliteit en je gezondheid. Een voorbeeld is om bij te houden wanneer je last hebt van geurklachten, en deze klachten naast de sensormetingen te leggen (‘correleren’). Het zou kunnen dat er op diezelfde momenten fijnstofpieken te zien zijn in de sensordata.

Wil je zelf een logboek gaan bijhouden? Gebruik het Hollandse Luchten template:

Download het logboek: individueel

Het logboek per meetgroep

Wil je gebruikmaken van het logboek van je meetgroep? Neem contact met ons op om het wachtwoord te krijgen.

Een indicatie op basis van de Luchtindex

Er bestaat een index van het RIVM die een indruk geeft van hoe goed of slecht de luchtkwaliteit (op basis van een uurwaarde) is voor je gezondheid. De index is afgeleid op basis van de onderzoeken naar de effecten van luchtvervuiling op de gezondheid. Deze index kun je gebruiken om een grof beeld te krijgen van hoe goed of slecht de luchtkwaliteit in jouw omgeving ongeveer is. Hoe slechter de index is, hoe meer kans je hebt om bijvoorbeeld die dag meer luchtwegklachten te hebben.

Ook met deze methode is het belangrijk om naar meerdere sensoren te kijken en met officiële metingen te vergelijken. In de afgelopen maanden is gebleken dat de SODAQ AIR soms de fijnstofconcentratie kan overschatten, zeker bij pieken, hier wordt nog verder onderzoek naar gedaan. Gebruik de sensordata daarom als indicatie en kijk niet naar de exacte waarden.

Op Atlas Leefomgeving staat ook een kaart met de actuele luchtkwaliteitsindex.

Tips voor het vermijden van vervuilde lucht

Vermijd bronnen van luchtvervuiling zoveel mogelijk, bijvoorbeeld tijdens hardlopen, wandelingen of reizen van plaats naar plaats. Neem bijvoorbeeld een route die niet langs drukke wegen of een industrieterrein leidt.

Check het smog alarm of de stookwijzer en probeer te vermijden om op die momenten uit huis te gaan.

Zorg voor een goede binnenluchtkwaliteit, hier heb je de meeste invloed op. Het verbranden van hout, binnen roken en het aansteken van kaarsen en wierook zorgen bijvoorbeeld voor uitstoot van fijnstof, PAK’s en andere vervuilende stoffen. Ventileer je huis goed voor zoveel mogelijk schone lucht. Als je aan een drukke weg woont, zet de ramen dan open aan de kant van het huis zonder drukke weg. Je kunt ook extra luchten op momenten dat er minder luchtvervuiling van de bron komt, bijvoorbeeld buiten de spits.

Zelf heb je natuurlijk ook invloed op de luchtkwaliteit buiten door de houtkachel/BBQ aan te zetten of regelmatig de auto te nemen. Door het beperken van acties waarmee luchtvervuiling optreedt kun je bijdragen aan een schonere lucht voor iedereen.

Wil je je gezondheid of bepaalde gebeurtenissen bijhouden?

Download het logboek: per meetgroep